شهرستان تبريز
کاخ شهرداری تبریز
تبريز يكي از قديمي ترين مناطق ايران است و مجموعة آثار تاريخي و نشانه‌هاي باستان شناختي كه از محل هاي مختلف آن به دست آمده دلالت بر ديرينگي و قدمت تاريخي اين شهر دارد. ساركن « ساركن پادشاه آشور 722-750 » در كتبية خود از شهري به نام اوشكايا كه شايد همان اسكوي امروزي است و نيز از دژ و قلعة محكمي به نام تارويي ياد مي‌كند كه به احتمال زياد تبريز است.
گذشته از اين در يكي از كتبيه‌هاي سناخريت پادشاه آشور ( 705-681 ق . م ) از شهري به نام تربيس نام برده شده است كه پادشاه مزبور در آنجا معبدي به نام نركان ساخته بود. بعضي از مورخان تروياي معروف و تبريز را يكي مي‌پندارند. عده‌اي حتي اين شهر را همان سوز يا شوش قديم و عده‌اي ديگر آكراتا يا آماتاي ذكر شده در تورات فرض كرده‌اند. تعيين تاريخ دقيق پيدايش شهرنشيني در دشتي كه تبريز در آن قرار گرفته دشوار است.http:\\4iranian.com
شرايط اين دشت حاصلخيز به واسطة وجود دو رود آجي چاي و مهران رود، اقليم معتدل، موقعيت ارتباطي بسيار مناسب، وجود منابع زيرزميني غني و موقعيت مناسب استراتژيكي آن ، زمينة مساعدي براي تكوين و توسعة زندگي شهري فراهم آورده است . در دورة حكومت رواديان تبريز پايتخت آذربايجان شد و به علت موقعيت ممتاز جغرافيايي و نظامي خود بيشتر از ساير شهرها مورد توجه قرار گرفت. در سال 340 هجري قمري از اتحاد سه گانة تبريز، اشنو (اسند، اسنق) و دهخوارقان مملكت بني روديني به وجود آمد كه حكام آن قدرت و استقلال كامل داشتند و خلفاي بغداد از دخالت و نفوذ كمي در آن برخوردار بودند.
از قرن دهم ميلادي يا قرن سوم هجري به بعد نام تبريز در رديف شهرهاي بزرگ آذربايجان آمده است كه در آنجا همزمان با پيشرفت صنعت و تجارت علم و تمدن نيز شكوفا شده است. اهالي تبريز در سال 616 هجري موفق شدند با دادن هداياي قيمتي و پول فراوان از هجوم مغولان به شهر و ويراني آن جلوگيري كنند.پس از حملة مغول به ايران براي اولين بار شهر تبريز به دستور آباقاخان (680-663 هجري قمري) پايتخت رسمي ايلخانان شد. m
در سال 658 هجري در دوران حاكميت آباقاخان در تبريز، زندگي مدني و اقتصادي دوباره شكوفا شد. سلطان محمود غازان خان معروفترين شاه مغول در 694 هجري تبريز را مقر حكومت قرار داد و آن را به منتهاي درجة عظمت و بزرگي و آباداني رساند. پس از ايلخان مغول، تبريز در عصر جلايريان و تركمانان آق قويونلو و قره قويونلو پايتخت ايران شد و در اين زمان (870هجري) بود كه به دستور جهان شاه بن قره يوسف بن تركمان مسجد كبود (گؤي مسجد) بنا گرديد.
در سال 906 هجري شاه اسماعيل صفوي (متخلص به ختايي) تبريز را پايتخت ايران كرد. در دوران صفوي شهر تبريز بارها ميدان جنگ ايران و عثماني شد. در آغاز حكومت قاجار بخصوص زمان فتحعلي شاه، تبريز پايتخت دوم يا وليعهد نشين ايران شد و محل استقرار عباس ميرزا نايب السلطنه گرديد. در دورة استبداد صغير محمد علي شاه، مردم تبريز به رهبري دو قهرمان ملي - ستارخان و باقرخان – پس از ماهها مبارزه و ستيز، ابتدا تبريز و آذربايجان و سپس ايران را از چنگ استبداد رهايي بخشيدند.
مراكزتاريخي وباستاني
جاذبه هاي طبيعي
صنايع و معادن
تبريز يكی از قطب های صنعت كشور محسوب می شود. برخی از صنايع موجود در اين شهرستان عبارتند از : ماشين آلات و تجهيزات، نساجی و پوشاک و چرم، فرآورده های كانی و غير فلزی، مواد غذايی و دخانيات، ماشين سازی ( پمپ سازی، پمپيران، ليف تراک سازی سهند و شركت كمبيدرو)، پالايشگاه تبريز، نيروگاه بزرگ حرارتی، كبريت سازی ممتاز، و بسياری كارخانه های ديگر.
کشاورزی و دام داری
كشاورزی در اين شهرستان به واسطه ی شرايط طبيعی مناسب چون خاک خوب و حاصل خيز، رود دایمی، آب های زيرزمينی، باران مناسب و آب و هوای معتدل پيشرفت فراوانی يافته است. كشاورزی يكی از قطب های اصلی اقتصادی در اين سرزمين است. گندم، انگور، گلابی، گردو، پياز و سيب زمينی از جمله محصولات كشاورزی شهرستان تبريز هستند. دام داری در اين منطقه از ديرباز به شيوه سنتی رواج و رونق فراوانی داشته است. امروزه علاوه بر شيوه های سنتی به پرورش صنعتی گاو، گوسفند، گاوميش، و ... نيز توجه زيادی می شود. پرورش طيور نيز دراين شهرستان به روش های یاد شده انجام گرفته و از اهميت برخوردار است. پرورش زنبورعسل در دامنه كوه های سهند؛ ارزش اقتصادی فراوانی دارد. توليدات دامی، فرآورده های شيری، پوست، پشم و چرم، مرغ و عسل از فرآورده های دامی شهرستان تبريز محسوب می شوند که جزو صادرات این منطقه هستند.
وجه تسميه و پيشينه تاريخي
تبريز در دامن سهند - اين آتشفشان خاموش تاريخ - آرميده، اما خود آتشفشانی است كه هر از گاه با خروشی سهم آگين سيمای تاريخ را دگرگون می كند. تبريز يكی از قديمی ترين شهرهای ايران است. مجموعه آثار تاريخی و نشانه های باستان شناختی كه از محل های مختلف آن در نتيجه حفاری های متعدد به دست آمده دلالت بر ديرينه گی و قدمت تاريخی اين شهر دارد. قديمی ترين مطلب مربوط به شهر تبريز، در كتيبه سارگن دوم پادشاه آشور( 722 – 750 ق . م ) آمده است كه آن را شهری بزرگ و آباد، و دارای باروی تو در تو وصف كرده است. سارگن در اين كتيبه از شهری به نام اوشكايا كه شايد همان اسكوی امروزی است و نيز از دژ و قلعه محكمی به نام تارويی ياد می كند كه به احتمال زياد تبريز است. سارگن دوم در كتيبه خود از21 شهر در اين منطقه نام برده است كه نشان دهنده رشد شهر سازی در نواحی اطراف درياچه اروميه در هزاره اول پيش از ميلاد است. گذشته از اين، در يكی از كتيبه های سناخريب پادشاه آشور (705 – 681 ق . م ) از شهری به نام تربيس نام برده شده است كه پادشاه مزبور در آنجا معبدی به نام نركان ساخته بود.
برخی از مورخين و محققين، تبريز راهمان گابريسی می دانند كه در پنجمين جدول آسيايی بطليموس اسكندرانی ( در نيمه دوم قرن دوم ميلادی ) ثبت شده است و اعتقاد دارند كه بعد ها حرف گ به ت تبديل شده است. تاريخ بعد از اسلام تبريز، بر خلاف تاريخ كهن آن، روشن و واضح است. اين شهر در سال 21 هجری قمری به وسيله اعراب فتح شد و به دنبال آن قبايلی از اعراب مانند ازدها كه از قبايل معروف يمن بودند در اين شهر مانده حكومت رواديان را بنيان نهادند.
اغلب منابع بعد از اسلام نيز بنای اوليه تبريز را به زبيده خاتون همسر هارون الرشيد نسبت داده اند، اما در متون تاريخی قديم مطلبی كه دليل صحت اين ادعا باشد، ديده نشده است. از جمله كسانی كه معتقدند شهر تبريز به امر زبيده خاتون دختر جعفر پسر منصور عباسی و همسر هارون الرشيد به وجود آمده است، حمد الله مستوفی قزوينی است. او در كتاب نزهه القلوب، تاريخ بنای تبريز را 175 هجری قمری آورده و اضافه كرده است كه باروی تبريز 6000 گام بوده و 10 دروازه داشته است. احتمالا نام نبردن تبريز در فتوحات تازيان، از آن جهت بوده كه اين شهر در آن زمان چندان آباد و صاحب نام نبوده است. نام تبريز نخستين بار به عنوان قلعه آمده است كه بعد ها به شهری بزرگ تبديل می شود. در دوره ی حكومت رواديان تبريز پايتخت آذربايجان شد و به علت موقعيت ممتاز جغرافيايی و نظامی خود بيش تر از ساير شهرها مورد توجه قرار گرفت.
در سال 340 هجری قمری از اتحاد سه گانه تبريز، اشنو (اسنه، اسنق) و دهخوارقان مملكت بنی رودينی به وجود آمد كه حكام آن قدرت و استقلال كامل داشتند و خلفای بغداد از دخالت و نفوذ كمی در آن برخوردار بودند. از قرن دهم ميلادی يا قرن سوم هجری به بعد نام تبريز در رديف شهرهای بزرگ آذربايجان آمده است كه در آن جا هم زمان با پيشرفت صنعت و تجارت، علم و تمدن نيز شكوفا شده است. در سال 420 هجری امير وهسودان فرمان روای تبريز شد و از سال 446 هجری، تبريز و آذربايجان تحت سلطه حكومت سلجوقيان قرار گرفت. اهالی تبريز در سال 616 هجری موفق شدند با دادن هدايای قيمتی و پول فراوان، از هجوم مغولان به شهر و ويرانی آن جلوگيری كنند. پس از حمله مغول به ايران برای اولين بار شهر تبريز به دستور آباقاخان ( 680 – 663 هجری قمری ) پايتخت رسمی ايلخانان شد. در سال 685 هجری در دوران حاكميت آباقاخان در تبريز، زندگی مدنی و اقتصادی دوبار شكوفا شد. تبريز اولين شهر بزرگ منطقه است كه ماركوپولو از آن ديدن می كند.
سلطان محمود غازان خان معروف ترين شاه مغول در 694 هجری تبريز را مقر حكومت قرار داد و آن را به منتهای درجه عظمت و بزرگی و آبادانی رسانيد. در اين زمان تبريز نه تنها در آذربايجان و ايران، بلكه در شرق نزديك و ميانه نيز مركز بازرگانی و صنعت و جايگاه علم و تمدن شد. در اين عصر، غازان خان در روستايی به نام شام در كنار آجی چای آبادانی های بزرگی انجام داد و مقبره با شكوه شام غازان يا نشيب غازان را بنا كرد. تجارت و داد و ستد به علت برقراری امنيت و رفاه و ازدياد جمعيت رونق يافت و بازارهای زيادی ساخته شد.
خواجه رشيد الدين فضل الله همدانی در بخش شمالی تبريز در بيلانكوه، مركز علمی ربع رشيدی را بنا نهاد. تاج الدين عليشاه جيلانی نيز مسجد عليشاه ( ارك تبريز ) را در مركز شهر بنا نهاد. تبريز در اين زمان رسما پايتخت ايلخانان مغول بود و تمام مملكت از جيحون تا مصر زير اطاعت فرمان روايان تبريز قرار داشت. پس از ايلخانان مغول، تبريز در عصر تركمانان آق قويونلو و قره قريونلو پايتخت ايران شد و در اين زمان ( 870 هجری قمری) بود كه به دستور جهان شاه بن قره يوسف بن تركمان مسجد كبود ( گوی مسجد) بنا شد.
يورش های امير تيمور و فرزندان او به تبريز، كوچ دادن اجباری صنعتگران و هنرمندان تبريزی به تركستان و بالاخره زلزله های بی امان و پی در پی شكوه و عظمت تبريز را به طور موقت از بين برد و بیش تر آثار تاريخی كم نظير آن از بين رفت. در سال 906 هجری قمری شاه اسماعيل صفوی تبريز را پايتخت ايران كرد. در دوران صفوی شهر تبريز بارها ميدان جنگ ايران و عثمانی بود. در آغاز حكومت قاجار به خصوص زمان فتح علی شاه، تبريز پايتخت دوم يا وليعهد نشين ايران و محل استقرار عباس ميرزا نايب السلطنه شد. تمام وليعهدهای خاندان قاجار دوران وليعهدی خود را در مقام حاكم آذربايجان، در اين شهر سپری كردند. شهرستان تبریزهم اکنون نیز به عنوان یکی از مهم ترین مناطق ایران و با اهمیت ترین منطقه ی استان آذربایجان شرقی محسوب می شود.
منابع:
http://www.chn.ir
http://www.tabriz.ir
http://wikimapia.org
hamshahrionline.ir
http://seeiran.ir
گردآورنده:
کاوه ملک میرزایی | 
