شهر تربت حيدريه

پارک - تربت جیدریه

تربت حيدريه در گذشته زاوه نام داشت. در قرن هفتم هجري، شيخ حيدر، عارف معروف در آنجا زندگي مي‌كرد. تغيير نام اين شهر، از زاوه به تربت حيدريه، به احتمال زياد به زندگي و آرامگاه اين عارف بزرگ مربوط است آثار تاريخي به جامانده در اين شهر به دوران ساسانيان و قرن هفتم هجري تعلق دارند.

 مراكز ديدني

• آرامگاه قطب الدين حيدر
• آرامگاه شيخ ابوالقاسم 
• آتشكده بازه هور
• بقعه شاه سنجان
• رباط كسكك

کشاورزی و دام داری

كشاورزی اين منطقه دارای اهميت و رونق بوده و 35 درصد از آن به گونه صنعتی و بقيه به گونه سنتی انجام می شود. كشت بيش تر آبی بوده و برای آبياری زمين های زراعتی، از رودخانه، كاريز و چاه استفاده می شود. فرآورده های كشاورزی تربت حيدريه گندم، جو، چغندرقند، تره بار، بادام، سيب، آلو، و انگور است. هم چنين دام‌داری و پرورش گوسفند، گاو، بز، و شتر در اين شهر و پيرامون آن رايج است. پرورش كرم ابريشم نيز در برخی نقاط رواج دارد. 

مشخصات جغرافيايي

شهرستان تربت حيدريه، با پهنه ای حدود 23.888 كيلومتر مربع، در شمال استان خراسان رضوي،‌ از نظر جغرافيايی در 35 درجه و 16 دقيقه پهنای شمالی و 59 درجه و 14 دقيقه درازای خاوری و بلندی 1370 متری از سطح دريا قرار دارد. اين شهرستان از شمال به شهرستان های‌فريمان، مشهد و نيشابور، از باختر به شهرستان كاشمر، از خاور به شهرستان های تربت جام، تايباد و خواف و از جنوب به شهرستان های خواف و گناباد محدود است. آب و هوای اين شهرستان، در بخش های كوهستانی سرد و معتدل و در نواحی جنوب باختری نيمه بيابانی است. راه هاي دسترسي به اين منطقه عبارت اند از:
- راه آسفالته تربت حيدريه – مشهد، به درازای 140 كيلومتر
- راه‌ آسفالته تربت حيدريه – كاشمر به درازای 76 كيلومتر
- راه شنی تربت حيدريه – شهر نو، به درازای 115 كيلومتر
- راه شنی تربت حيدريه – صنوبر، به درازای 20 كيلومتر  

وجه تسميه و پيشينه تاريخي

تربت حيدريه از گذشته های دور تا كنون «زاوه»، «تربت زاوه»، «تربت»، «تربت حيدری»، «تربت حيدريه» و «تربت اسحاق خان» ناميده شده است. «زاوه» شهر و مركز دشتی است كه به تربت حيدريه سرشناس است. اين شهر تا روزگار مغول و چندی پس از آن نيز، زاوه ناميده می شده است. «زو» نام پسر تهماسب پيشدادی است که به معنی دريا و شكاف نيز آمده است. «uzava» در اوستا به معنی ياری كننده است. بر اين اساس می توان دريافت که در گذشته همانند امروز، در ناحيه زاوه، آب زيرزمينی و روی زمينی بسياری وجود داشته است. از اين رو می توان گفت‌كه واژه «زاوه» به معنی محلی آب خيز، سرزمينی پر آب و دشتی بر روی سفره بزرگ آب است.
زاوه در روزگار مقدسی (375 هـ . ق) روستايی بيش نبود. بعدها شهری زيبا در آن جا بنا نهاده شد و آن شهر را نيز، زاوه خواندند. پس از آن به دليل به خاك سپردن قطب الدين حيدر - عارف سرشناس ابتدای قرن هفتم هجری قمری و بنيان گذار فرقه حيدری - در اين محل، شهر را به نام آرامگاه او«تربت زاوه»،‌ «تربت حيدری» و «تربت حيدريه» ناميدند.
تربت حيدريه، پيش از اسلام از شهرهای معتبر ساسانی بوده و از جايگاه ويژه ای برخوردار بوده است. اين شهر در 31 هـ . ق، به دست عبدالله بن عامر گشوده شده به دست مسلمانان افتاد. پس از آن، صفاريان و سپس سامانيان بر خراسان، از جمله تربت حيدريه دست يافتند. اين شهر در زمان قطب الدين حيدر، يعنی در سده 6 و اوايل سده 7 هـ . ق گسترش يافت، اما در اثر يورش مغول به ايران و هم چنين در سده 8 هـ . ق با يورش تيمورلنگ آسيب زيادی ديد.
در اوايل دوران صفوی، خراسان از جمله تربت حيدريه، دچار فتنه اوزبكان قرار گرفت، تا اين كه در 910 هـ . ق، شاه اسماعيل به خراسان لشگر كشيد و تاخت و تاز اوزبك ها با كشته شدن شاهی بيگ پايان يافت. پس از درگذشت شاه اسماعيل در 930 هـ . ق، اوزبك ها بار ديگر نا آرامی هايی را در اين ناحيه به وجود آوردند كه سال ها به درازا كشيد. در 1007 هـ . ق، شاه عباس اوزيك ها را تا آمودريا پس نشانده امنيت و آرامش نسبی را به اين ناحيه باز گرداند. در اواخر اين دوران، اوزبك ها و افغان ها به سرزمين های خاوری ايران، از جمله ناحيه تربت حيدريه دست انداختند. نادرشاه افشار پس از به دست گرفتن حكومت ايران، اوزبك ها و افغان ها را از ايران بيرون راند.

منبع:

http://www.hamshahrionline.ir

http://www.soheilnets.com

گردآورنده: 

نرگس ملک میرزایی