زنجان
عمارت ذوالفقاري
تاريخ بناي شهر زنجان را با سلطنت اردشير بابكان همزمان دانسته‌اند و در آن دوره، آن را شهين، يعني منسوب به شاه مي‌ناميده‌اند. اين نام طي قرون و اعصار به زنگان وسپس به زنجان تبديل شده است. در قرون چهارم وپنجم هجري قمري، زنجان به علت داشتن چراگاه‌هاي وسيع، مورد توجه قبيله هاي ترك نژاد قرار گرفت و قبيله هاي گوناگون ترك در زنجان و نواحي مختلف آن، به ويژه در چمن سلطانيه، مسكن گزيدند.
درحمله مغول، شهر زنجان و آبادي‌هاي اطراف آن آسيب فراوان ديد. سپس ايلخانان مغول به اين شهر توجه فراوان نشان دادند، مخصوصاُ سلطان محمد خدابنده در توسعه اين ناحيه كوشيد. اين شهر در سده هاي بعد نيز شاهد حوادث و رويدادهاي اجتماعي، سياسي و مذهبي نظير شورش علي محمد باب، مبارزات ملوك الطوايفي، نهضت مشروطيت، تاخت وتاز فئودال‌ها، درگيري دموكرات‌هاي آذربايجان و .... بوده است.
مراكز ديدني و تاريخي
مسجدجامع زنجان، ، مسجدقلاير، کانون قرآن، مسجد اسحاق ميرزا، مسجد خانم، مسجد سلطانی, امامزاده سيدابراهيم، ، امامزاده يعقوب، کوه ابدال، کوه بابا گيلدر، کوه بلقيس، کوه چال، کوه قبله داغ، کوه لعل کان، کوه سندران، رودخانه قزل اوزن، زنجان رود، ايجرود، ، چشمه آب گرم آبدال، چشمه آب گرم انگوران، چشمه الله بلاغيف بزينه رود، غار کتله خور گرماب، ، غارخرمته سر، ، منطقه انگوران، ، ، ، خانه شهردار، گنبد خرقان، ساختمان استانداری،، قلعه شميران، قلعه سانسير، ,روستاي شاه نشين، تپه صائين قلعه، روستای شيلا نور، حمام قيصريه، ، حمام ميربها، پل ميربهاء الدين، پل سردار، , کاروان سرای سر چم
صنايع و معادن
زنجان در زمینه صنايع دارای رونق نسبی است. صنایع این شهرستان به دو دسته كارخانه ای و دستی تقسيم می شوند. گذشته زمین شناسی و توپوگرافی سخت منطقه زنجان، باعث وجود معادن زیادی در این خطه از کشور شده است. تحقيقات زمين شناسی، وجود معادن متنوع از جمله سرب، مس، طلا، آهن، منگنز، سيليس، زاج، تالک، فلدسپات، كائولن، دولوميت، آهن و زغال سنگ را در اين منطقه ثابت كرده است. معادن فلدسپات، كائولن، آهک، گچ و سنگ كه در منطقه عبدل آباد وجود دارند، به صورت نيمه صنعتی مورد بهره برداری قرار می گیرند. هم‌چنين ساخت انواع چاقو، قند شکن، قاشق، انواع ظروف مسی و ملیله کاری، برخی از صنایع فلزی دستي و با اهمیت شهرستان زنجان هستند. زنجان از مناطقی است که چاقوسازی به گونه ای گسترده درآن رواج دارد و کارگاه های متعدد چاقوسازی در بازار زنجان، توجه هر تازه واردی را جلب كند. مواد اولیه این کارگاه ها را بیش تر فولاد، فيبر (پلاستيک)، ورشو، صدف شاخ گوزن، سيم و... تشکيل می دهند و ابزار کار نيز شامل کوره، گيره آهنگری، ميز کار، چکش، سندان، دريل برقی و دستی، قيچی آهن بر دستی و ثابت چرخ سمباده برقی و... است. استادکاران زنجانی با مشقت فراوان ساعت ها در مقابل کوره های آتش می ایستند و حاصل زحمتشان در نهایت انواع چاقو، کارد آشپزخانه، کارد شکاری، گزليک، قندشکن و قيچی است که به بازار عرضه می شوند. ملیله سازی كه دارای شهرت جهانی بوده و از قدمت بسيار زيادی برخوردار است يكی دیگر از صنایع ظریف، با ارزش و گران قیمت شهرستان زنجان محسوب می شود كه در سفرنامه های مختلف از این صنعت یاد شده است. فرد‌ريچارد مستشرق اروپايی كه از منطقه زنجان عبور كرده در نوشته های خود آورده است: "... در جاده تبريز، شهر سلطانيه را با آن مسجد و گنبد مشهورش می توان از چند مايلی مشاهده كرد. بعد از آن شهر زنجان كه شهر كوچک و ويرانی است قرار دارد. نقره و مليله كاری اين شهر پرزرق و برق است. اين نوع كار مورد پسند ايرانيان متجدد است كه از نازک كاری زياده از حد و صنايع مزين و آراسته طرفداری می كنند..."
کشاورزی و دام داری
زنجان از گذشته های دور در زمینه کشاورزی و باغ داری دارای اهمیت بوده است. با وجود جنگ ها و شورش های محلی، آبادانی و فراوانی نعمت های باغی و کشاورزی این خطه در تمام سفرنامه ها و کتاب هایی که نگاهی به زنجان داشته اند، یادآوری شده است. وجود زمین های مناسب و آب رودخانه های متعدد که بیش تر از زیرشاخه های قزل اوزن هستند همراه با همت و سختکوشی مردم منطقه سبب شده است كه كشاورزی در اين شهرستان به صورت سنتی و نيمه صنعتی رواج داشته باشد.
کشاورزی در این ناحیه بيش تر به صورت ديمی انجام می گيرد و آب مورد نياز آن از رودها، چشمه ها، كاريزها و چاه های نيمه ژرف تامين می شود، البته در کناره رودخانه ها و باغ ها، کشت آبی نيز رواج دارد. انواع محصولات غله ای از قبیل گندم و جو، بنشن از قبیل نخود، لوبیا، عدس، ماش و انواع حبوبات، تره بار از قبیل انواع سبزی، گوجه، کاهو و کدو، صیفی جات از قبیل خیار و هندوانه و محصولات باغی از قبیل انواع انگور، گردو، بادام، سيب، هلو، شلیل و پسته در این شهرستان تولید و به سایر مناطق صادر می شود. به طور كلی شهرستان زنجان يكی از مراكزعمده و مهم توليد غلات کشور به حساب می آيد.
این منطقه همچنین از نظر دام‌داری نیز بسيار فعال بوده و بیش تر توليدات آن جنبه صادراتی دارند. دام‌داری در اين شهرستان به دو شیوه سنتی و صنعتی رایج بوده و واحدهای دام‌داری و مرغ‌داری و پرورش طیور زیادی در آن دیده می شود که علاوه بر مصرف اهالی، نیاز شهرهای بزرگی چون تهران را نیز مرتفع می كنند. دام‌داری سنتی و بومی نیز در روستاهای اطراف رایج است که نقش به سزايی در تامين اقتصاد منطقه دارد.
وجه تسميه و پيشينه تاريخي
منطقه زنجان از گذشته دور و به دلیل قرار گرفتن بر سر راه تجاری ری قديم به آذربايجان دارای اهميت بوده است. قديمى ترين نامى كه به اين منطقه اطلاق شده، زنديگان به معناى اهل كتاب زند (معروف ترين كتاب آيين زردشتى ساسانى) و گان از پساوند اهل باستان است كه در دوره ساسانيان بر اين منطقه گذاشته شده است. نطفه اصلی این منطقه از شهر زنجان آغاز شده و در کتاب های تاریخی و سفرنامه جهانگردان، پژوهشگران و سفیران سیاسی کشورهای مختلف بارها از این منطقه یاد شده است. حمدالله مستوفی در "نزهه القلوب" درباره زنجان چنين آورده است "... زنجان از اقليم چهارم است... اردشير بابكان آن را ساخت و "شهين" خواند و دور و باروش ده هزار گام است در فترت مغول خراب شد. هوايش سرد است و آبش از رودخانه‌ای كه به آن شهر منسوب است و از حدود سلطانيه برمی خيزد و در سفيدرود می ريزد و از قنوات ارتفاعات آن جا اكثر غله بود و در رودخانه جاليز و برنج نيز كارند، اما در آن شهر و ولايتش ميوه نيست و از طارمين آوردند..." ياقوت حموی که در قرن هفتم هجری قمری می زیسته است در "معجم البلدان" درباره زنجان چنین آورده است "... زنجان به فتح اول و سكون ثانی شهر بزرگ و مشهوری است از نواحی جبال كه بين آذربايجان و ديگر شهرهای جبال واقع شده است. نزديک قزوين و ابهر است. عجم آن را به فتح (گاف) زنگان گويند. از اين شهر مردمانی از اهل علم و ادب و حديث برخاسته اند. در سنه 24 هجری قمری به زمان عثمان بن عفاف (براء ين عازب) را ولايت ری داد و او در ابهر جنگيد و آ ن جا را فتح كرد و بعد قزوين را گشود و سپس متوجه زنجان شد و آن را با قهر و غلبه فتح كرد..." در كتاب "حدودالعالم من المشرق الی المغرب" که در قرن چهارم هجری قمری تالیف شده، درباره زنجان چنين آمده است ".. زنگان شهری است با نعمت بسيار و مردمانی آهسته..."
دیرینگی و قدمت زنجان بر اساس مطالعات انجام شده به اواخر هزاره دوم قبل از ميلاد مربوط می رسد. وجود نظرهای گوناگون درباره قدمت و تاریخ این منطقه اظهار نظر نهایی در مورد تاریخ اسکان در این منطقه را با دشواری روبه رو كرده است. دانشمندان با استناد به وجود محوطه‌های تاريخی در گاوازنگ، قره تپه، منجوق تپه و قبرستان‌های محوطه مذكور به فاصله های 4، 6 و10 كيلومتری شهر فعلی، موجوديت شهر زنجان را در اواخر هزاره دوم قبل از ميلاد تأييد می كنند. آنچه مسلم است این که موجودیت شهری زنجان در دروه ساسانیان تایید شده است. با گسترش شهر زنجان و ایجاد بخش ها، روستاها و دهستان های بسیار در اطراف آن، این منطقه از نظر تقسیمات کشوری به شهرستان تبدیل شد.
مشخصات جغرافيايي
شهرستان زنجان از نظر جغرافیایی در 47 درجه و 25 دقيقه تا 48 درجه و 54 دقيقه درازای خاوری و 36 درجه و 27 دقيقه تا 37 درجه و 15 دقيقه پهنای شمالی واقع شده و مرکز آن نیز در موقعيت 48 درجه و 28 دقيقه درازای خاوری و 36 درجه و 40 دقيقه پهنای شمالی و ارتفاع 1650 متر از سطح دریا قرار گرفته است. این شهرستان ازسمت شمال به شهرستان های میانه و خلخال (در استان آذربایجان خاوری) و اردبیل، از باختر به شهرستان های طارم و ابهر، از جنوب به شهرستان خدابنده و از باختر به شهرستان ماه نشان در محدوده استان زنجان محدود می شود. براساس سرشماری سراسری سال 1375 شهرستان زنجان 386،006 نفر جمعيت داشته که از این تعداد 286،295 نفر در مرکز آن ساکن بوده اند. شهرستان زنجان بر اساس آخرین آمار تقسیمات کشوری در آبان ماه سال 1381 دارای دو بخش مرکزی و زنجان رود و 11 دهستان به نام های بوغداکندی، بناب، تهم، زنجان رود بالا، زنجان رود پایین، قره پشتلوی پایین، قره پشتلوی بالا، قلتون، معجزات، چایپاره بالا و چایپاره پایین و همچنین دو شهر به نام های زنجان و نیک پی است. شهرستان زنجان از راه‌های درجه یک و بسیار خوبی برخوردار است که عبارتند از: راه درجه يک اصلی زنجان - تهران به درازای 319 كيلومتر به سوی شمال باختری، راه درجه يک اصلی زنجان - تبريز به درازای 241 كيلومتر به سوی جنوب باختری و راه درجه يک فرعی تا شهر رودبار به سوی شمال خاوری. علاوه بر اين ها راه آهن تهران - تبريز که از شهر زنجان عبور می كند، از کیفیت مطلوبی برخوردار است. هم چنین در مرکز این شهر و در کنار منطقه حفاظت شده سرخ آباد فرودگاه کوچکی نيز دایر شده است.
منابع:
http://www.irandeserts.com
www.hamshahrionline.ir
گردآورنده:
یوسف ملک میرزایی
| 
