جزیره قشم

مردم ایران در روزگاران پیش از قبولی دین اسلام جزیره قشم را بنوكاوان برخت ابركافان ابركاوان ولافت می‌گفتند ولی به تدریج این اسامی به فراموشی سپرده شد و نام‌های كشم و قشم متدوال گشت. این جزیره را به خاطر طول زیاد آن جزیره « الطویله » نیز نامیده‌اند در زمان شورش مغول و هرج و مرج ناشی از آن، رئیس قبیله توران در جزیره قشم سكونت اختیار كرد و به آبادانی آن پرداخت و به توران‌شاه ملقب شد.

عکس: http://www.rasekhoon.net

پرتغالی‌ها در سال هزار و پانصد و هفت میلادی در جزیره قشم استحكامات نظامی مهمی ایجاد كردند، و از ورود كشتی‌های جنگی سایر دولت‌ها به این جزیره جلوگیری كردند. این وضع تا زمان سلطنت شاه‌عباس صفوی ادامه داشت. در سال هزارو ششصد و چهل و پنج، هلندی‌ها قوای نظامی مهمی در خلیج فارس گرد آوردند و به بهانه این كه ایران قرارهای عهدنامه تجاری خود با آن كشور را رعایت نكرده است، حصار و قلعه قشم را تصاحب كردند و نیروهای نظامی خود را در آنجا اسكان دادند؛ ولی به علت گرمای شدید هوا، بسیاری از نیروهای هلندی تلف شده، و عاقبت هلندی ها مجبور به تخلیه جزیره قشم شدند.

عکس: http://www.rasekhoon.net

در بین سال‌های هزار و هفتصد و هجده و هزارو هفتصد و بیست میلادی اوضاع خلیج فارس رو به وخامت نهاد. حاكم عمان تعدادی از جزایر واقع در نزدیك سواحل ایران، از جمله قشم را تصرف كرد؛ ولی چندین فروند كشتی جنگی انگلیسی مهاجمان عمانی را مغلوب كردند. پس از مرگ نادرشاه در سال هزار و هفتصد و چهل و هفت میلادی، نفوذ ایران بر خلیج فارس ضعیف‌تر شد و طوایف عرب جواسم توانستند دامنه تجاوزات خود را گسترش داده و حوزه متصرفات خویش را تا نزدیكی سواحل ایران برسانند و در سال هزار و هفتصد و شصت، جزیره قشم را كه تا آن زمان در تصرف یك طایفه مشخص بود، تسخیر نمایند. 

در سال هزار و هفتصد و شصت و سه، كریمخان زند نفوذ و اقتدار خود را در جنوب ایران مجدداً مستقر ساخت. در سال هزار و هشتصدو هشتادو دو میلادی، حكومت انگلیسی بمبئی تصمیم گرفت كه مركزی جهت توقف نیروی دریایی انگلیس در خلیج فارس ایجاد كند. برای این منظور چندین نقطه در خلیج فارس مورد بررسی قرار گرفت و بالاخره باسعیدو، واقع در جزیره قشم برای این منظور انتخاب شد. در این ایام دولت انگلیس قوای خود را در محل باسعیدو استقرار داد. چندی بعد، آنها نیز به دلیل بدی آب و هوا و نبودن امكانات زندگی مجبور به ترك باسعیدو شدند تأسیسات انگلیسی‌ها در بندر باسعیدو هنوز هم باقی مانده است.

در سال هزار و نهصد و نه میلادی، انگلیسی‌ها مجدداً در بندر باسعیدو، انبارهایی برای سوخت كشتی‌ها ایجاد كردند كه در جنگ جهانی دوم مورد استفاده قرار گرفت پس از پایان جنگ جهانی دوم، به فعالیت انگلیسی‌ها در این بندر خاتمه داده شد. بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، قشم اهمیت بیشتری پیدا كرد، تا این كه پس از پایان جنگ تحمیلی، در سال هزار و سیصد و شصت و هشت شمسی به عنوان دومین بندر آزاد ایران شناخته شد و به دنبال آن در سال هزار و سیصد و شصت و نه، این عنوان به تصویب هیأت دولت رسید.

در همین سال فعالیت گمركی این بندر كه یكی از فعال‌ترین مناطق تجاری و صنعتی در خلیج‌فارس و دریای عمان است، آغاز شد بدین ترتیب با فعال‌شدن این بندر، فعالیتهای تجاری ایران با سایر کشورهای همسایه و منطقه گسترش یافت علاوه بر آن، پروژه‌های احداث فرودگاه بین‌المللی قشم و بندرگاه آن، با ظرفیت پذیرش كشتی‌های شصت هزار تنی و نیز طرح اتصال زمینی جزیره قشم به بندرعباس آغاز شد. 

جاذبه های ديدنی

• آب انبار بی بی‌
• آب انبار خربز
• چاه پرتغالی ها
• شهر قدیمی خربز
•  تپه کولغان قشم
• سد بالاتل
• جنگل دريايي حرا  
•  نیایشگاه میترا
• قلعه قشم
• چاه های لافت
• غارهاي نمكدان 

   

صنايع و معادن

 شهرستان قشم از لحاظ صنايع نيز دارای توانايی‌هايی است كه از مهم‌ترين صنايع اين شهرستان می توان لنج سازی، قايق فايبرگلاس، شيلات، پارچه بافی و صنعت پالايش نفت و گاز كورزين را نام برد. مرا كز اوليه ساخت لنج در جزيره قشم لافت،گوران، و دولاب هستند. اين آبادی‌ها با داشتن خورهای طبيعی امروزه نيز از مراكز بزرگ توليد و ساخت لنج های سنتی هستند. در حال حاضر بيش تر لنج ها در شهر قشم، كولقان، ‌درگهان، رمچاه، سوزا لافت، دولاب، و گوران ساخته می شوند. پالايشگاه گازگورزين قشم، كه از پنج حلقه چاه تغذيه می كند، پس از پالايش، به وسيله لوله های 12 اينچی از لافت كهنه به بندر پل و پس از 70 كيلومتر به نيروگاه بندرعباس می رسد تا انرژی گازی را به الكتريسيته تبديل كند. توان پالايش و حمل گاز طبيعی به نيروگاه حرارتی بندرعباس در صورت امكان مصرف روزانه يكصد ميليون فوت مكعب است.
از معادن شهرستان قشم می توان معدن نمک، منابع گاز قشم، معدن سنگ لاشه، شن و ماسه و معدن خاک سرخ در شهر هرمز را نام برد. كوه نمكدان در 85 كيلومتری شهر قشم قرار دارد. اين منابع به كونه تپه های گنبدی شكل و به قطر 7 كيلومتری و بلندی 237 متر از سطح دريا قرار گرفته اند و انبارهای آن 420 هزار تن برآورده شده است. در حال حاضر از معدن نمكدان، سه گونه نمك آبی (پايو)، كوهی، بلور (تركه) بهره برداری می شود. به دنبال اجرای پروژه هايی مانند صنايع فولاد، مس سرچشمه و نيروگاه حرارتی توانير، بهره برداری از گاز گورزين جزيره قشم آغاز شد و منابع گاز سلخ جزيره به دليل نامرغوب بودن (ترش) مورد استفاده قرار نگرفت. شركت ملی نفت ايران از چندين سال پيش اقدام به كاوش، ‌حفاری در جزيره قشم كرده و در همه كاوش ها به منابع گاز طبيعی دست يافته است.  
کشاورزی و دام داری
از نظر كشاورزی، به ويژه باغ‌داری، شهرستان قشم جايگاهی در حد خودكفايی دارد و از مكان های زير كشت آن می توان رمكان، توريان، كوشه، كاروان، ديرستان را نام برد. فرآورده های كشاورزی اين شهرستان مانند گندم، جو، تره‌بار به اندازه نياز محلی توليد شده و فرآورده های باغی شامل خرما و مركبات (ليموترش و پرتقال) علاوه بر نياز محلی، صادر نيز می شوند. بيش تر فرآورده های جزيره قشم در دشت توريان به عمل می آيد و آب كشاورزی آن، به وسيله 300 حلقه چاه نيمه ژرف و يك سد خاكی تأمين می شود. علاوه بر آن، ‌5 سد خاكی در اين شهرستان بنا شده است. دام‌داری به ويژه پرورش بز، گوسفند، گاو، گوساله و شتر در اين شهرستان رواج دارد، كه از ميان آن ها بز تالی (جزيره ای و پاكستانی) اهميت ويژه ای داشته، به طوری كه پرورش بز تالی جزيره ای به دليل دارا بودن پاره ای ويژگی از رونق زيادی برخوردار می باشد.  
مشخصات جغرافيايي
شهرستان قشم، با پهنه ای حدود 9/1609 كيلومتر مربع در جنوب استان هرمزگان، در شمال باختری تنگه استراتژيك هرمز، در 26 درجه و 45 دقيقه ی پهنای شمال و 55 درجه و 47 دقيقه‌ی درازای خاوری نسبت به نيم روز گرينويچ قرار دارد و بلندی آن از سطح دريا 6 متر است. درازای جزيره 112 كيلومتر و پهنای آن، 11 تا 33 كيلومتر است. شهرستان قشم جزو نواحی گرم ومرطوب بوده و رطوبت هوا در آن بالا است. در اين ناحيه تنها دو فصل وجود دارد. فصل طولانی گرم و مرطوب كه از اواخر اسفند آغاز شده و تا اواخر آبان ادامه دارد. دو فصل كوتاه و معتدل ديگر، كه بيش‌تر بارندگی‌های شهرستان، در اين فصل ها صورت می گيرد. درجه حرارت هوا در تابستان 35 تا 46 و در زمستان 15 تا 25 درجه سانتی گراد در نوسان است. اندازه بارندگی قشم، در بخش بندی آب و هوايی، قسمتی از منطقه گرمسيری ايران می باشد و چهره رويشی آن، جزو جنگل های نيمه حاره‌ای يا شبه حاره‌ای به شمار می رود. اين ناحيه به دليل فرسايش بادی و آبی، شنی بودن ژرفای اندك خاك رويشی و ديگر عامل های محدود كننده چون اندازه بارندگی، آب و هوای گرمسيری و … از نگاه پوشش گياهی، فقيرمی باشد. جزيره قشم را كوهستان های آهكی با بريدگی های بيش تر تند و پابرجا فرا گرفته اندكه از كرانه جزيره فاصله های گوناگونی دارند، بعضی به كرانه چسبيده و برخی ديگر تا چند كيلومتر از آن فاصله دارند. بلندترين نقطه اين كوهستان، در 35 كيلومتری خاور باسعيدو و به نام «كيش كوه» حدود 350 متر بلندی دارد و از نمك تشكيل يافته است. به همين جهت مردم آن را«نمكدان» ناميده اند. جمعيت شهرستان بندرقشم، ‌در سرشماری عمومی نفوس و مسكن سال 1375 هـ . ش، 72981 نفر، شامل 37346 نفر مرد و 35635 نفر زن بوده است. مردم محلی قشم ايرانی الاصل بوده و شماری هم عرب نژاد در اين شهر به سرمی برند. مردم اين شهرستان مسلمان پيرو مذهب سنی شافعی و شيعه جعفری بوده و به زبان فارسی و گويش شيرين بندری و عربی سخن می گويند. قشمی ها متدين، سخت كوش، پاك انديش، و ميهمان نوازند. مردم قشم مانند زبان های هند واروپايی نام پسران و دختران خود را از نام اشياء، درختان و جانوران انتخاب می کنند. («آهن» و«كهور» برای پسران و«ليتک» كه گونه ای نام است برای دختران)
فاصله هوايی شهر قشم تا تهران 1074 كيلومتر و فاصله دريايی آن تا خرم‌شهر 570، تا بندر امام خمينی 550، تا كويت 540، تا بندر گناوه 450، تا جزيره كيش 165، تا جزيره سوری 120، تا جزيره بوموسی 100، تا بندر لنگه 120، تا شارجه 120، تا بندرعباس 11، تا بندر جاسك 125، تا بندر چابهار 295، تا عمان 245 مايل است. از شهر و بندر قشم كه در گوشه خاوری جزيره قرار گرفته، راه آسفالته ای به درازای 124 كيلومتر به سوی باختر تا بندر باسعيدو كه در گوشه باختری جزيره قرار دارد، کشيده شده است. از طريق همين راه، مركز شهرستان به نواحی و آبادي‌های مهم جزيره مانند سوزا، ( 30 كيلومتر )، درگهان ( 20 كيلومتر ) و لافت (56كيلومتر ) می پيوندد.  

• وجه تسميه و پيشينه تاريخي

  جزيره قشم، در گذر زمان به نام های آرا راكتا، آاراكتا، كاون، ابركاون، بركمان، ‌ابركافان، بنی كاوان، ابن كاوان، كيش، قيس، طويله(دراز)، لافت، لار، باسعيد(باسعدو )، كسم، كشم، جاسك، ‌خاسك، قاسمی، جسم و قشم سرشناس بوده است و ايرانيان پيش از اسلام، اين شهر و جزيره را «برخت» و «ابركاوان» می خوانده اند. اين جزيره به دليل دراز بودن، از سوی عرب ها، به طويل ( طويله، دراز)، نام گذاری شد. نام گذاری آن به يافت يا لافت نيز، به دليل وجود‌ آبادی لافت، كه از بزرگترين روستاهای قشم است، می باشد. عرب ها شهر و جزيره قشم را بيش تر با( ك) فارسی نوشته اند و همچنين فارسی زبانان و ساكنان محلی لارستان نيز( ك) را جايگزين (ق) کرده و قشم را به گونه فارسی آن «كشم» گويند. يكی از نام های پيشين شهر و جزيره قشم «لار» بوده است، زيرا روزگاری بخش بزرگی از كرانه ها، بندرها وجزيره های خليج فارس، زير نظر حكمرانان لارستان اداره می شد، و به اين بندرها و جزيره ها لار می گفتند و نام های جزيره لارك و لارستان نيز از اين نام، ريشه گرفته اند. در گذشته جزيره قشم را به دليل مركز توانايی و حاكم نشين آن، نام گذاری كرده بودند. روزگاری كه باسعيدو(باسعدو)، مركز حكومت بوده جزيره قشم را «باسعيدو» ناميده بودند.
  شهر و جزيره قشم پيش از اسلام، از هزاره 3 پ . م و به گفته ای از هزاره 8 پ . م به بعد در قلمرو ايلاميان، هخامنشيان، اشكانيان و ساسانيان بوده است. با برافتادن دولت ساسانی، قشم كه از پايگاهای دريايی، بازرگانی و نظامی ساسانيان بود، به دست مسلمانان افتاد ومردم شهر و جزيره قشم خانه های خود را رها نموده و به نواحی آرام تری كوچ كردند. اين وضع تا دوران حكومت خاندان های ايرانی ادامه داشت تا اين که در سده های 3 و 4 هـ . ق، قشم بار ديگر پيشرفت كرد وبه دليل وجود آب شيرين در مركز جزيره، گروههای تازه ای به كار كشت پرداختند. از اواخر سده 7 هـ . ق شهر و بندر قشم بار ديگر پايگاه خوبی برای بازرگانان حوزه خليج فارس گرديد. اما ناآرام بودن ايران (سده 8 تا 10 هـ . ق) ميدان را برای تاخت و تاز عرب های قاسمی باز گذاشت و مردم قشم سال ها در رنج بودند. حكومت صفوی، با پايان بخشيدن به اين اوضاع، کارهای عمرانی بسياری را انجام دادند. متأسفانه در اين دوران به دليل دخالت های استعمارگران اروپايی و گرفتاری های ايران با كشورهای عثمانی، شهر و جزيره قشم به دست پرتغالی ها افتاد. اما به كوشش شاه عباس بزرگ صفوی دست پرتغالی ها برای هميشه از پهنه دريای پارس و قشم كوتاه شد. باوجود فراز و نشيب های زيادی که شهر و جزيره قشم در350 سال بعد داشت، اين جزيره از نواحی ويژه و مورد توجه دولت است و برنامه های عمرانی و اقتصادی بزرگی كه در دست انجام است، دگرگونی های شگرفی را‌ در جايگاه مردم قشم از نظر فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی به وجود خواهد آورد.