شهرستان ملایر

تپه گوراب ملاير با قدمت 5200 سال قبل از ميلاد

تاریخ نویسان در رابطه با وجه تسمیه ملایر نظرهای مختلفی ارائه نموده‌اند. از جمله اینكه درزمان مادها با روشن نمودن آتش روی تپه‌ها وكوههای آن اخبار را به سایر مناطق می‌رساندند. از این رو آنجا مل آگر به معنی تپه آتش نامیده شد.

روایت دیگری میگویدكه در زمان حمله اعراب به ایران هنگام عبورازاین منطقه به آب دست نیافته بودند و به همین علت آنرا  ماء لا یری یعنی آب دیده نمیشود نامیدند و به همین نام معروف گردیده است و ملایر كنونی صورتی از آن عبارت می‌باشد.

شهر ملایر از زمان های بسیار قدیم منطقه‌ای آباد و پر جمعیت بوده است. بنای شهر فعلی ملایر با حكومت فتحعلی شاه قاجار در سال 1188 هحری قمری هم عهد می باشد. كه توسط محمد میرزا دولتشاه احداث شد و نخست به نام بانی آن دولت آباد خوانده شد و در پس آن بدنبال منقرض شدن سلسله قاجاریه به نام ملایر تغییر پیدا كرد.

مراکز تاریخی و دیدنی

• آتشکده و قلعه باستانی نوشیجان
• پارک سیفیه ملایر
• شهر سامن ملایر

موقعیت جغرافیایی

شهر ملایر بزرگترین شهرستان استان پس از همدان می باشد و وسعتی حدود 3210 كیلومتر مربع شامل 3 شهر ملایر، سامن و ازندریان و سه بخش مركزی، سامن و جوكار و 15 دهستان و 221 روستای دارای سكنه می باشد.

 شهرستان ملایر از شمال به همدان از شرق به اراك از جنوب به بروجرد واز طرف غرب به شهرهای تویسركان و نهاوند محدود شده است. ارتفاع این شهرستان از سطح دریا 1780 متر و فاصله اش از همدان و تهران به ترتیب 86 و 390 كیلومتر است.

امتداد رشته كوه الوند از شمال و شمال شرق این شهرستان می گذرد و به كوههای سر بند اراك متصل می شود مرتفع ترین كوه این شهرستان قله لشكردر می باشدو كوه معروف یزد گرد با بقایای قلعه یزد گرد ساسانی در جنوب شهر قرار دارد. از دیگر ارتفاعات مهم كوه گرمه با ارتفاع 2206 متر و كوه سرده با ارتفاع 2277 متر است. مهمترین رودخانه ملایر رود خرم آباد است كه آب آن فصلی است.

پوشش گیاهی شهرستان ملایر از نوع استپ كوهپایه ای است. ملایر از نظر آب و هوائی در مرز آب و هوای متعدل كوهستانی و آب و هوای نیمه بیابانی ایران قرار گرفته و خصوصیات هر دو نوع آب و هوارا دارا است و متوسط بارندگی سالیانه آن به 2/242 میلیمتر می رسد.

زبان اهالی این شهرستان آمیزه ای از لری. كردی و فارسی با لهجه لری و لك می باشد و جمعیت آن بر اساس آخرین سر شماری 1375 تعداد 297062 نفر است كه اكثریت آنها در روستا زندگی می كنند و به زراعت مشغول می باشند.

صنايع و معادن

سنگ های استخراجی از معادن سنگ ساختمانی به مصرف كارخانه های سنگ بری اين شهرستان می رسد. به دليل غنای معادن در اين منطقه اغلب كارخانه ها و صنايع در ارتباط با معادن منطقه مشغول فعاليت هستند. شهرستان ملاير از جهت معادن غير فلزی به ويژه سنگ سيليس و سنگ های ساختمانی جزو مناطق غنی كشور محسوب می شود. در شهرستان ملاير جمعا يازده معدن غير فعال وجود دارد كه شامل هفت معدن سنگ سيليس و 4 معدن سنگ ساختمانی و مرمريت، سنگ گچ و فلدسپات می باشد كه هنوز به مرحله استخراج نرسيده است. مهم ترين معادن فعال شهرستان ملاير عبارتند از :
1- معدن سرب و نقره آهنگران
2- معدن سيليس آبدر
3- معدن سيليس ازندريان
4- معدن سيليس يا بارييس
5- معدن فلدسپات چغانی  

کشاورزی و دام داری

بيش‌ترين‌جمعيت شهرستان ملاير به كار كشاورزی اشتغال دارند. نوع كشت آبی و ديمی بوده و مهم ترين محصولات كشاورزی در شهرستان ملاير عبارتند از : گندم، جو، بنشن، تره بار و چغندر قند. فرآورده های باغی نيز عبارتند از انگور،‌ بادام، گردو، زرد آلو و سيب كه بعضی به صورت تازه و بعضی ( از جمله انگور ) به صورت خشكبار صادر می گردد. انگور مهم ترين محصول شهرستان ملاير محسوب می شود كه از آن فرآورده های متنوعی چون شيره انگور، باسلق و كشمكش تهيه می شود. كشمكش ملاير علاوه بر استان های ديگر به خارج از کشور، به ويژه به اروپا صادر می‌شود. دام‌داری نيز از رشته های اقتصادی مهم شهرستان ملاير به شمار می رود كه بيش تر به صورت سنتی رواج يافته و در روستاها به صورت پرورش گوسفند، بز، گاو و گوساله رايج است. هم چنين شير گاوداری ها به كارخانه شير پاستوريزه همدان حمل می‌شوند. بعضی از اقلام فرآورده های دامی به خصوص روغن، پنير و كشك از صادرات مهم اين شهرستان به شمار مي‌آيند.هم چنين از ديگر فعاليت‌های مهم در اين زمينه، پرورش طيور است كه گوشت آن به خوزستان و همدان صادر می‌شود. تعداد مرغ‌داری ها و مراكز پرورش طيور در اين شهرستان زياد و قابل توجه است. 

مشخصات جغرافيايي

ملاير از شهرستان های استان همدان است كه از شمال به شهرستان همدان، از خاور به شهرستان اراك ( استان مرکزی )، از جنوب به شهرستان بروجرد ( استان لرستان ) و از باختر به شهرستان های تویسركان و نهاوند محدود می‌شود. شهرستان ملاير به سه قسمت مركزی،‌ جوكار و سامن تقسيم شده و رود حرم آباد مهم ترين رود اين شهرستان می باشد. شهرستان ملاير را می توان جزء مناطق كوهستانی دانست كه در حوزه سلسله جبال زاگرس قرار گرفته و در اين كوه ها عوارض طبيعی جانبی زيبايی های خاصی را بوجود آورده اند. جمعيت شهرستان ملاير بر اساس سرشماری سال 1375 برابر با 062/297 نفر بوده است. اهالی شهرستان ملاير به زبان فارسی با گويش لری صحبت می كنند و دين آنها اسلام و مذهب شان شيعه می باشد.
1- راه آسفالت درجه يك اصلی ملاير – بروجرد به طول 59 كيلومتر به سمت جنوب
2- راه آسفالت فرعی ملاير – نهاوند به سمت جنوب باختر به طول 41 كيلومتر 

 وجه تسميه و پيشينه تاريخي

مورخان در مورد وجه تسميه ملاير نظرهای مختلفی ارائه داده اند. برخی باور دارند که از آن جهت که در زمان مادها با روشن كردن آتش بر روی تپه ها و كوه های اين منطقه، اخبار را به ساير مناطق می رساندند، اين ناحيه « مل آگر » به معنی تپه آتش ناميده شد. روايت ديگری می گويد كه اعراب در زمان حمله به ايران، هنگام عبور از اين منطقه به آب دست نيافته بودند و به همين دليل آن را « ماء لايری » به معنی آب ديده نمی شود خواندند. بعدها منطقه به همين نام معروف شده و ملاير كنونی صورتی از آن عبارت است. ملاير از زمان های بسيار دور منطقه ای آباد و پر جمعيت بوده است. اسامی بعضی از روستاها مانند مانيزان، گوراب، اسكنان و ابنيه و آثار تاريخی به جای مانده منطقه از جمله دژگوراب و تپه نوشيجان حاكی از قدمت تاريخی اين منطقه است. بنای شهر فعلی ملاير با حكومت فتح‌علی شاه قاجار در سال 1188 هجری مقارن است كه توسط محمد علی ميرزا دولتشاه احداث شد و نخست به نام بانی آن دولت آباد خوانده شد، و سپس با انقراض سلسله قاجاريه به ملاير تغيير نام يافت.

منابع:

www.tebyan-hamedan.ir

گردآورنده: 

نرگس ملک میرزایی