اردکان

اردكان بزرگترین شهرستان استان یزد است. نام اردكان از دو واژه « ارد » به معنی مقدس و « كان » به معنی معدن تشكیل شده است. این شهرستان در مسیر جاده یزد به تهران قرار گرفته و بیش از 24 هزار كیلومتر وسعت دارد. از مراكزتاریخی وباستانی شهر می‌توان به رباط ابوالقاسم رشتی، رباط خرگوشی و رباط ساغند اشاره كرد .

مکان های دیدنی و تاریخی

• پير سبز هريشت
• چكچكو (پیرسوز)
• حسينيه بازار نو
• رباط خرگوشی
• دخمه شريف آباد
• زيارتگاه پيربفروييه
• زيارتگاه پارس بانو
• مسجد جامع اردکان
• مسجد زيرده
• مسجد كچيب
• مسجد زردك
• مسجد جامع محمد سعيدا 
• مسجد جامع عقدا
• مسجد جامع خرانق
• ميل ترك آباد
• رباط ابوالقاسم رشتی
• رباط ساغند

آتشكده احمد آباد, آب انبار دوراه, چهارسوق, آب انبار قلعه, آتشكده شريف آباد,دخمه ترك آباد, پيران زرتشتی, زيارتگاه زرتشتيان , خانقاه اردكان , مدرسه علميه از جمله مكان‌هاي تاريخي و ديدني اين منطقه به شمار مي‌آيند.  

صنايع و معادن

از كارگاه های صنعتی اردكان می توان موزاييك سازی، آجر پزی، سنگ‌بری و برخی صنايع كوچك را نام برد. مهم ترين معادن اردكان و پيرامون آن اورانيوم، ‌باريم، آهن، سرب، روی، گچ و نمك هستند.فرآورده اردكان ارده و حلوا ارده است كه در عصاری ها و كارگاه های حلوا ارده سازی، از روغن كنجد توليد و صادر می شوند. 

کشاورزی و دام داری

كشاورزی در اردكان به دليل‌ نداشتن آب كافی رونق چندانی ندارد.از فرآورده مهم اين شهرستان می توان انار، روناس، گندم، ميوه، يونجه، پنبه و پسته را نام برد. پسته اردكان از گونه پسته مرغوب ايران به حساب می آيد. با توجه به آب و هوای اردكان دام‌داری به گونه پراكنده انجام می شود و دام اصلی آن بز است. با اين حال گوسفند، گاو، شتر نيز نگه‌داری می کنند و مرغ‌داری نيز در اين منطقه رايج است.  

مشخصات جغرافيايي

شهرستان اردكان در شمال استان يزد، در دل كوه كوير مركزی ايران، در مسير راه تهران – يزد قرار دارد و پهناورترين شهرستان منطقه است. اين شهرستان از سوی شمال خاوری و خاور به استان خراسان، از شمال باختری به استان اصفهان، از باختر به استان های اصفهان و فارس، از جنوب به شهرستان های بافق، يزد، و ميبد محدود می‌شود. حدود 5 درصد اين ناحيه كوهستانی بوده و ميانگين بلندی آن از سطح دريا 1234 متر است. اختلاف درجه حرارت در اين ناحيه زياد بوده و ميانگين اندازه بارندگی سالانه در اردكان 56 ميلی متر است. بيش ترين بارندگی در پاييز و زمستان و اندكی در بهار است و بيش ترين درجه حرارت سالانه 42 و گاهی به 45 درجه سانتي‌گراد می رسد. 

وجه تسميه و پيشينه تاريخي

اردکان از زمان پيدايش، زادگاه و محل سكونت عالمان و دانشمندان بوده است. کلمه اردكان از دو بخش «ارد» به معنی مقدس و «كان» به معنی معدن و مكان تشكيل شده كه به معنی مكان مقدس است. در زبان پهلوی «ارد» به معنی خشم و دلاوری بوده و چون در گذشته دور، مردمی دلاور و جنگجو، در اين ناحيه زندگی می كرده اند، به نام مركز دلاوری و خشم نيز سرشناس شده است. محمد مفيد مستوفی بافقی درباره نام اردکان چنين می گويد : «ارد» به لفظ فرس، دور را گويند و چون در اطراف و جوانب آن محل، كوه بسيار است و در ازمنه سابقه، در آن جبال معادن مس و سرب و فيروزه و غيره بود لهذا، در افواه عوام اسم آن قصبه به اردكان موسوم گشته است. و اين قصبه شريفه، از قديم الايام محل موطن فضلا و علما و حكما و منجمين و دانشمندان بوده و هست و در ميان اصحاب هوش به «يونان كوچك» اشتهار دارد. با توجه به منابع موجود، در گذشته آبادی اردكان در محلی كه اكنون «زردك» خوانده می شود بنا شده و آثار خرابه های آن نيز به چشم می خورد. در سده های باستانی، نامی از اردكان در آثار تاريخی برده نشده است. نخستين باری، كه در تاريخ از اين شهر ياد شده، سده 7 هـ. ق است كه نامی از اردكان و خانقاه ساختن شيخ تقی الدين دادا محمد از بزرگان و سالكان راه دين به ميان آمده است. پس از شيخ محمد و پسرانش، اردكان به گونه علم، حكمت و ادب درآمد و از آن پس، درستی واژه «يونان كوچك» به اردكان تحقق يافت و نام اردكان را بيش از پيش روشنايی بخشيد. در دوران افشاريه (1163 هـ. ق) علی قلی خان، برادرزاده نادرشاه، عليه شاهرخ شاه افشار شورش كرد و عازم خراسان شد. پس از پيمودن مسير تا نزديكی اردكان، از سوی سپاهيان شاهرخ شاه سركوب و دستگير و به مشهد فرستاده و در آن جا كشته شد. درسال 1207 هـ. ق لطفعلی خان زند، در جريان جنگ های خود با آقا محمد خان طبسی، سپاه كوچكی تدارك ديد و به سوی شيراز رهسپار شد. درنزديكی يزد، محمد تقی خان يزدی، راه را بر لطفعلی خان بست. لطفعلی خان با دلاوران زند و سپاهيان طبسی، در ناحيه اردكان، برخان يزدی تاخت و آنان را شكست داده و رهسپار ابركوه شد. در تمامی دوران قاجار، شهر اردكان و پيرامون آن، جزو حكومت يزد محسوب می شد. در سال 1236 هـ. ق شاهزاده محمد ولی ميرزا، حكمران يزد شد و حاجی ميرزا محمد خان قزوينی را به حكومت اردكان و ميبد فرستاد. پس از قزوينی، ‌ميرزا مهدی قلی وزير و پس از او محمد كريم خان، حاكم اردكان شدند.  

منابع:

http://www.jjtvn.ir

http://negahmedia.ir

گردآورنده:  یوسف ملک میرزایی